Romanica Olomucensia 2024, 36(2):259-273 | DOI: 10.5507/ro.2024.021

A imagem do gato nos provérbios portugueses e romenos

Adriana Ciama
Universidade de Bucareste, Romania

O objetivo do presente estudo é apresentar uma análise comparativa dos provérbios com a palavra gato em português e romeno. Os provérbios fazem parte da memória cultural de uma comunidade e constituem elementos privilegiados que nos permitem observar mais facilmente a interação entre a língua e a cultura. A análise paremiológica comparativa incide a dois níveis, lexical e semântico. A nível lexical estudamos os lexemas que entram na estrutura dos provérbios, o que nos leva a agrupá-los em vários arquilexemas (animais, espaço doméstico, alimentos, fenómenos da natureza etc.). A comparação entre as duas línguas realça não só semelhanças, mas sobretudo diferenças (riqueza lexical, presença de topónimos, referências culturais em português). A análise a nível semântico permite-nos explorar dois aspetos. Primeiro, observamos quais são as características mais salientes dos gatos que se refletem nos provérbios e concluímos que, apesar de algumas semelhanças, as imagens do gato nem sempre coincidem nas duas línguas; assim, em português destaca-se a figura do gato miador, ao passo que em romeno ressalta a figura do gato velho. Segundo, visto que os animais servem de termo de comparação para evidenciar não só as qualidades, mas antes os defeitos dos seres humanos, identificamos na última parte do artigo as áreas temáticas comuns às duas línguas (hipocrisia, aparências, falta de autoridade, entre outras), mas também próprias a cada uma das línguas (ingratidão e vaidade em português, pobreza e cobiça em romeno). A análise é realizada com base num corpus representativo, formado por 98 provérbios em português e 72 em romeno, recolhidos nos principais dicionários de provérbios das duas línguas.

Palavras-chaves: provérbios; português; romeno; gato; análise comparativa

The image of the cat in Portuguese and Romanian proverbs

The aim of this study is to present a comparative analysis of proverbs with the word cat in Portuguese and Romanian. Proverbs are part of the cultural memory of a community and they can be considered privileged elements that allow us to more easily observe the interaction between language and culture. This comparative analysis of proverbs focuses on two levels, lexical and semantic. At the lexical level the lexemes that make up the structure of proverbs are analysed. They are grouped into various archilexemes (animals, domestic space, food, natural phenomena, etc.). The comparison between the two languages highlights not only similarities, but also differences (lexical richness, toponyms, cultural references in Portuguese). The semantic analysis allows two aspects to be explored. First, the most prominent characteristics of cats that are reflected in proverbs are examined, with the conclusion that, despite some similarities, the images of the cat do not always coincide in the two languages; thus, in Portuguese the image of a mewing cat stands out, while in Romanian it is the image of an old cat. Second, since animals are commonly used as terms of comparison in order to highlight not only human beings' good qualities but also their flaws, in the last part of the article some similar thematic areas in both languages are identified (hypocrisy, appearances, and lack of authority, among others), but also others that are specific to each language (ingratitude and vanity in Portuguese, poverty and greed in Romanian). The analysis is based on a representative corpus made up of 98 proverbs in Portuguese and 72 in Romanian, collected from the main dictionaries of proverbs in both languages.

Keywords: proverbs; Portuguese; Romanian; cat; comparative analysis

Published: November 1, 2024  Show citation

ACS AIP APA ASA Harvard Chicago Chicago Notes IEEE ISO690 MLA NLM Turabian Vancouver
Ciama A. The image of the cat in Portuguese and Romanian proverbs. Romanica Olomucensia. 2024;36(2):259-273. doi: 10.5507/ro.2024.021.
Download citation

References

  1. Botezatu, Grigore - Hîncu, Andrei (2001), Dicționar de proverb și zicãtori românești, București / Chișinãu: Litera Internațional. Go to original source...
  2. Cartaleanu, Tatiana - Cosovan, Olga - Carlateanu, Elena (2007), Dicționar de proverbe comentate, București: Știința.
  3. Cuceu, Ion (2008), Dicționarul proverbelor românești, București / Chișinãu: Litera Internațional.
  4. Flonta, Theodor (1992), Dicționar englez / spaniol / portughez / român, București: Teora. Go to original source...
  5. Gheorghe, Gabriel (1986), Proverbele românești și proverbele lumii romanice, București: Albatros.
  6. Ghiþescu, Micaela (1980), Dicþionar de proverbe spaniol - portughez - român, București: Editura Știinþificã și Enciclopedicã.
  7. Ghiþescu, Micaela (1997), Novo dicionário de provérbios: português - espanhol - francês - italiano - romeno, Lisboa: Fim de Século Edições.
  8. Hințescu, I.C. (1985), Proverbele românilor, Timișoara: Facla.
  9. Machado, José Pedro (1997), O Grande Livro dos Provérbios, Lisboa: Círculo de Leitores.
  10. Moreira, António (2003), Provérbios portugueses, 5ª ed., Lisboa: Editorial Notícias.
  11. Moreira dos Santos, Maria Alice (2001), Dicionário de provérbios, adágios, ditados, máximas, aforismos e frases feitas, Porto: Porto Editora.
  12. Muntean, George (1984), Proverbe românești, București: Minerva.
  13. O Dicionário universal dos provérbios portugueses (1999), Lisboa: Texto Editora.
  14. Reis, José Alves Reis (2014), Os provérbios dos nossos avós, Lisboa: Litexa Editora.
  15. Robea, Mihail M. (1998), Proverbe și zicãtori. Ghicitori, București: Casa Editorialã Muntenia.
  16. Sevilla Muñoz, Julia - Zurdo Ruiz-Ayúcar, M.ª I. Teresa (2009), Refranero multilingüe, Madrid: Instituto Cervantes (Centro Virtual Cervantes) [disponível em , 2/03/2024].
  17. Vidrașcu, Anatol (2020), Proverbe și zicãtori românești, București: Litera.
  18. Zanne, Iuliu (2003-2004), Proverbele românilor din România, Basarabia, Bucovina, Ungaria, Istria și Macedonia, ediþie anastaticã (1895-1903), 10 vol., București, Asociaþia Românã pentru Culturã și Ortodoxie: Editura Scara.
  19. Anscombre, Jean-Claude (2008), «Les formes sentencieuses: peut-on traduire la sagesse populaire?», Meta 53(2), 253-268. Go to original source...
  20. Chacoto, Lucília (1997), «Quem conta um conto acrescenta um ponto. Figement et variation dans les proverbes portugais», Paremia 6, 183-188.
  21. Corpas Pastor, Gloria (1996), Manual de fraseología española, Madrid: Gredos.
  22. Gheorghe, Gabriel (1986), Proverbele românești și proverbele lumii romanice. Studiu comparativ, București: Albatros.
  23. Lopes, Ana Cristina Macário (1992), Texto Proverbial Português. Elementos para uma análise semântica e pragmática (tese de doutoramento), Coimbra: Universidade de Coimbra.
  24. Negreanu, Constantin (1983), Structura proverbelor românești, București: Editura Științificã și Enciclopedicã.
  25. Ruxãndoiu, Pavel (2003), Proverb și context, București: Editura Universitãții din București [disponível em , 12/11/2024].
  26. Sevilla Muñoz, Julia (2000), «Les proverbes et phrases proverbiales français, et leurs équivalences en espagnol», Langages 139, 98-109. Go to original source...
  27. Sevilla Muñoz, Julia (2004), «O concepto correspondencia na tradución paremiolóxica», Cadernos de Filoloxía Galega 6, 221-229.
  28. Sevilla Muñoz, Julia (2009), «Les parémies françaises sur le loup et leur équivalent espagnol», em Quitout, M. - Sevilla Muñoz, J. (eds.), Traductologie, proverbes et figements, Paris: L'Harmattan, 195-212.
  29. Sevilla Muñoz, Julia - Crida Álvarez, Carlos Alberto (2013), «Las parémias y su clasificación», Paremia 22, 105-114.

This is an open access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License (CC BY-SA 4.0), which permits use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original publication is properly cited. No use, distribution or reproduction is permitted which does not comply with these terms.